1. كتابخانه :

عنوان كتابخانه طيف بسيار گسترده اي از مكان ها را پوشش مي دهد. يك كتابخانه ممكن است يك مجموعه كوچك و با ارزش در يك خانه شخصي باشد، يا يك بخش جداگانه در يك ساختمان چند منظوره و يا مي تواند يك مجموعه چند ميليون دلاري از ساختمان ها باشد. از نظر كاربردي نيز ممكن است علاوه بر انبار كردن كتاب ها شامل بخش هاي مربوط به مطالعه، بخش كاتولوگ ها،   اتاق هاي كار، بخش صحافي، مجموعه هاي هنري، مغازه ها و مكان هاي تجمع باشد. با اين وجود تمامي كتابخانه ها مشخصه اي عمومي دارند. يك ماده قابل اشتعال در سطح گسترده يعني كتاب. همچنين ديگر مواد موجود در كتابخانه اعم از لوح هاي فشرده، ميكروفرم ها، نوارهاي مغناطيسي، دستگاه هاي ضبط صوت و فيلم هاي تصاوير متحرك كه قابليت اشتعال دارند و يا مي تواند در ايجاد يك آتش سوزي بزرگ سهيم باشند. موارد زير در طراحي و ساخت ساختمان بايد مورد توجه قرار گيرد:

2. مواد ساختماني :

مطلوب است ساختمان و مواد تشكيل دهنده آن در برابر آتش مقاوم باشد. اين مساله براي    ساختمان هاي چند طبقه امري ضروري است. بايد توجه داشت كه محتويات يك ساختمان داراي مخازن فرهنگي، ارزشمند و گاهي بسيار مهم و غيرقابل جانشيني مي باشند و البته همواره قابل اشتعال. بنابراين هر تلاش ممكني بايد انجام گيرد تا ساختمان در برابر گسترش آتش مقاوم باشد. اين بدان معناست كه در طول يك آتش سوزي، ديوارها، بام، كف، ستون ها و پارتيشن ها بايد از عبور شعله ها، دود يا گرماي اضافي جلوگيري كند و بتوانند بار موجود روي خود را تحمل كند. مقاومت در برابر آتش به معني غير قابل اشتعال بودن نيست بعضي از مواد هستند كه مشتعل نمي شوند اما مقاومتشان را در هنگام مواجهه با گرماي شديد از دست مي دهند كه مي تواند موجب فرو ريختن ديوارها و كف ها شوند. قفسه هاي كتاب چند لايه آهني يا فولادي نمونه هايي از چنين سازه هايي هستند. بسياري از انواع ساختمان ها از مواد ساختماني مختلفي استفاده مي كنند كه براساس زمان مقاومت در برابر آتش آزمايش و طبقه بندي شده اند. مدت مقاومت موردنياز كتابخانه به مقدار مواد قابل اشتعال هم در محتويات هر اتاق و هم در خود سازه وابسته است. مجموعه سازه هاي مختلف داراي طبقه بندي زمان مقاومت در برابر آتش از كمتر از 1 ساعت تا بيش از 4 ساعت مي باشند.

3. تقسيم بندي كردن :

عبارت تقسيم بندي كردن در زمينه حفاظت از آتش به معني تقسيم بندي كلي يك ساختمان به نواحي نسبتا" كوچك است بطوري كه آتش يا دود در اتاق يا بخشي كه در آنجا به وجود آمده است محدود شود. اين اصل در مورد كتابخانه ها و موزه ها مي تواند اعمال شود بدون اينكه انعطاف پذيري چيدمان مجموعه هاي كتابخانه يا جريان حركت بازديد كننده ها را محدود كند. تقسيم بندي كردن نيازمند سازه هاي مقاوم در برابر آتش براي كف و ديوار، دريچه هاي مجهز به سيستم بسته شدن خودكار يا درهاي اتوماتيك مربوط به آتش سوزي مطابق با طبقه بندي مقاومت در برابر آتش مربوط به پوسته ديوار يا كف/ سقف مي باشند.

4. الزاماتي براي پيشگيري از آتش :

-       اسباب و لوازم، پارچه ها و پرده ها بايد غيرقابل اشتعال باشند يا با پوشش هاي تاخير دهنده در اشتعال پوشانده شوند.

-       وجود گرم كننده هاي قابل حمل در محل قفسه هاي كتابخانه ممنوع است.

-       گرم كن هاي ثابت و فهرست شده مجازند، چنين وسايلي بايد به وسيله مرجع صاحب صلاحيت تاييد شده و مطابق با فهرست نصب شوند.

-       لوازم روشنايي، موتور و سوييچ ها بايد ضد انفجار (Explosion proof) باشند يا في نفسه از نوع ايمن باشند و بايد مطابق NFPA70 (كد ملي الكتريكي) نصب شوند.

-       همچنين دود هرگز نبايد در فضاهاي اتاق مطالعه و قفسه هاي كتابخانه وجود داشته باشد. به عبارتي در اين مكان ها سيگار كشيدن ممنوع است.

5. قفسه هاي كتابخانه :

هنگامي كه از قفسه هاي چند لايه استفاده مي شود موارد زير بايد مدنظر قرار گيرد:

5-1    سيستم اعلام حريق :

يك سيستم اعلام حريق اتوماتيك بايد مطابق با (National alarm code) NFPA72 طراحي شده و در هر قفسه كتاب نصب شود.

5-2    يك سيستم خنثي كننده آتش :

يك سيستم خنثي كننده آتش اتوماتيك بايد مطابق با استاندارد خاص NFPA در قفسه هاي كتاب نصب شود.

5-3    موانع دود :

موانع دود بايد در تمامي دريچه هاي عمودي بين رديف ها وكف نصب شود.

6. تامين تسهيلات براي فضاي قفسه كتاب :

6-1    تسهيلاتي (نظير برق، آب و غيره) به جز آنهايي كه سيستم هاي حفاظت، بازرسي و خنثي كردن آتش را تامين مي كنند نبايد از فضاي قفسه كتاب ها بگذرند.

6-2    تابلوهاي توزيع برق نبايد در قفسه هاي كتاب نصب شود.

6-3    كنترل هاي مربوط به تامين تسهيلات براي فضاي قفسه هاي كتاب ها نبايد خارج از اين فضا قرار گيرند به طوري كه دسترسي به آنها از خلال فضاي قفسه هاي كتاب ها انجام نگيرد.

6-4    كنترل هاي مربوط به سرويس دهي تسهيلات فضاي قفسه بندي كتاب بايد طوري طراحي شود كه امكان جدا شدن (Isolation) تسهيلات مربوط به قفسه هاي كتاب را در مواقع ضروري تامين كند.

استثناء : تسهيلاتي كه مستقيما" به فضاهاي كتاب سرويس مي دهند در فضا مجازند.

7. صرفه جويي در مصرف آب :

براي كنترل و خاموش كردن آتش در يك كتابخانه بهتر است بيشتر از حد موردنياز آب مصرف نشود. هنگامي كه در فضاي حفاظت شده به وسيله يك سيستم آبپاشي اتوماتيك، آتش سوزي رخ مي دهد، حرارت منجر به فعال شدن آبپاش يا آبپاش هاي مجاور آتش مي شود و آبپاش هايي كه حرارت لازم براي رسيدن به دماي فعال شدن تخليه آب را دريافت نكنند، بسته باقي مي مانند. آمار نشان مي دهد كه 70% از آتش سوزي هاي مربوط به ساختمان هاي داراي سيستم آبپاش به وسيله 4 آبپاش يا كمتر كنترل و خاموش شده اند. نصب هر سيستم آبپاش بايد مطابق با NFPA13، استاندارد نصب سيستم آبپاش و NFPA25، استاندارد نظارت، تست و نگهداري سيستم هاي ضد حريق آبي بايد در نصب هر سيستم آبپاش رعايت شوند.

8. انبار ثانويه :

بسياري از كتابخانه هاي بزرگ داراي تجهيزات مخزن ثانويه مي باشند كه از انبارهايي از نظر شرايط محيطي كنترل شده هستند كه از مخازن قفسه بندي شده داراي چارچوبي تا ارتفاع بيش از 30ft تشكيل مي شوند. هنگامي كه در روش انبار كردن از قفسه هايي با ارتفاع بيش از 12ft استفاده   مي شود، اين انبارها بايد مطابق با استاندارد NFPA230 در مورد حفاظت در برابر آتش براي انبارها محافظت شوند. موانع دود عمودي نيز بايد در سيستم قفسه بندي با فواصل زير 50ft نصب شوند.

منبع :

Main principles of fire protection in libraries and archives: A RAMP study. Prepared by. Irina G. Shepilova. Edited by. Adrienne G