آتش یک فعل و انفعال سریع مواد سوختنی با اکسیژن هوا (اکسیداسیون)، همراه با نور و حرارت می باشد. البته تنها اکسیداسیون موادی (ترکیب ماده با اکسیژن) که نور و حرارت به همراه داشته باشند حریق نامیده می شود. بنابراین اکسید شدن فلزات مثل زنگ زدن آهن که فاقد نور و حرارت می باشد حریق نامیده نمی شود.

تا چندی پیش دانسته های بشر برای داشتن یک حریق سه چیز را نیازمند می دانست: یکی از این عوامل سوخت است که عبارت است از هرگونه ماده ای که بسوزد و در نتیجه سوختن تغییر ماهیت بدهد، مثل سوختن چوب که پس از سوختن به خاکستر تبدیل می شود. عامل دیگر اکسیژن است که بطور آزاد در هوای تنفسی وجود دارد و حدود 21 درصد از حجم هوا را تشکیل می دهد و تنها گازی است که در حریق مصرف می شود و در صورت نقصان اکسیژن هیچ گونه حریقی دوام نخواهد داشت. حرارت یا درجه حرارت لازم برای انجام اکسیداسیون مواد سوختنی با اکسیژن نیز یکی دیگر از عوامل موثر تشکیل دهنده حریق می باشد.

مثلث آتش یا مربع آتش!؟

اجتماع سه عنصر اکسیژن و سوخت و حرارت، مثلث حریق را تشکیل می دهند که با اجتماع این سه عامل، حریق تشکیل می شود و با از بین رفتن حداقل یکی از آنها حریق خاموش می شود. هرگاه يكي از سه عاملي را كه تشكيل دهنده مثلث آتش بوده و ضروری برای انجام عمل احتراق می باشد را از ميان برداريم مثلث آتش ناقص شده و فرو می ريزد وعمل احتراق متوقف خواهد شد . اين عمل را می توانيم با برداشتن (قطع) مواد قابل اشتعال يعنی جلوگيری از تغذيه حريق و يا جلوگيری از رسيدن اكسيژن كافی به آتش با استفاده از گازهای خنثی و يا تقليل درجه حرارت با استفاده از عوامل خنك كننده مثل آب انجام دهيم كه در هر سه صورت آتش سوزی كنترل و متوقف خواهد شد.

در گذشته عامل واکنش های زنجیره ای ناشناخته بود لذا سه عامل باقی مانده را به مثلث آتش می شناختند اما امروزه در بحث ماهيت آتش، بعد چهارمی برای ايجاد حريق معلوم گرديده است كه به آن واكنش های زنجيره ای می گويند. بنابراین با افزوده شدن یک ضلع اصلی دیگر، این مثلث به هرم یا مربع آتش تغییر پیدا کرده است. اين زنجيره در تغيير حالت ماده و تركيب مكرر با اكسيژن حاصل می گردد و تداوم آتش وابسته به آن نيز هست. اين روش هنوز بطور كامل تشريح نشده است و موضوعی است كه هنوز تحقيق در مورد مكانيزم عمل آن ادامه دارد. ارزش بارز اين روش سرعت فوق العاده و تأثير زياد آن در اطفاء حريق است. البته جالب است بدانيد كه با استفاده از اين روش می توان از عمل انفجار مخلوط گاز و هوا و يا گاز و اكسيژن جلوگيری نمود.

همانطور که دیدید در پروسه سوختن چهار عنصر ضروری لازم است: دمای بالا، اکسیژن، ماده سوختنی و واکنش های زنجیره ای که کپسول های آتش نشانی و یا بطور کلی سیستم های اطفاء حریق برای حذف حداقل یکی از این موارد بکار گرفته می شود.